5.

Politiek en Overstromingen

Het is zaak om er zelfs met je schaduw buiten te blijven.

Eind april 1932 ontmoeten Bourdrez en Okęcki voor het eerst generaal Chiang Kai-shek, de president van China. Bourdrez beschrijft hem na deze eerste ontmoeting als 'een zeer bijzonder man, fijn gezicht, beleefd, spreekt alleen Chinees, gedecideerd.' De Kwomintang ofwel de Nationalisten, de partij van president Chiang Kai-shek, hebben op dat moment maar een deel van China in handen. Japanse legers hebben in september 1931 Mantsjoerije ingenomen, diverse krijgsheren maken de dienst uit in de binnenlanden en de communisten van Mao zijn al enkele jaren bezig om op verschillende plekken opstanden te starten. Ondanks deze aanhoudende chaos is de Kwomintang vanaf 1927 een ambitieus ‘reconstructie’-programma gestart. 

Met de term reconstructie bedoelt de regering dat terug naar een situatie willen waarbij China weer rijk, machtig en onaantastbaar is. Het reconstructieprogramma heeft een sterk nationalistisch karakter. China moet weer op eigen benen komen te staan en een einde maken aan de buitenlandse inmenging. Het probleem is dat de achterstand in welvaart, macht en kennis op het Westen en Japan zo groot is, dat het reconstructieprogramma alleen kan slagen als China daarbij internationale hulp krijgt. Dus die hulp zoekt Chiang Kai-shek samen met zijn Minister van Financiën Tse-ven Soong, die in het Westen T.V. Soong wordt genoemd. T.V Soong heeft in Harvard gestudeerd, spreekt goed Engels en heeft veel internationale contacten heeft. Hulp krijgt China uiteindelijk maar mondjesmaat. Wat militaire adviseurs uit Duitsland, een beetje financiële hulp van de VS en een aantal artsen en ingenieurs van de Volkenbond.  

Chiang Kai-shek (bron)

T.V. Soong (bron)

Vanaf 1929 helpt de Volkenbond om de volksgezondheid in China te verbeteren met onder andere vaccinatieprogramma's. Dr Ludwig Rajchman, directeur van de gezondheidsafdeling, reist naar China en start een intensieve samenwerking tussen de Volkenbond en China. In januari 1931 vraagt de Chinese regering nogmaals hulp aan de Volkenbond, ditmaal om de infrastructuur te verbeteren. De Volkenbond stuurt daarop in het voorjaar van 1931 Robert Haas, de directeur van de Verkeersafdeling, om in China te onderzoeken hoe de Bond kan bijdragen. Haas concludeert dat de Volkenbond kan helpen bij de aanleg van verharde wegen en bij het voorkomen van nieuwe overstromingen. Op het hoogtepunt van de samenwerking werken ruim 30 adviseurs van de Volkenbond in China. Het grootste deel daarvan zijn artsen. Rajchman komt in 1931 naar China om alle werkzaamheden van de Volkenbond te coördineren. 

Aan de Chinese kant ligt de verantwoordelijkheid voor weg- en waterbouwprojecten bij de Nationale Economische Raad (National Economic Council of NEC), die onder leiding van T.V. Soong staat, de minister van Financiën. Maar in praktijk heeft Bourdrez naast de NEC te maken met allerlei verschillende partijen. Regionale overheden, verschillende ministeries en het leger, die allen verschillende bevoegdheden en belangen hebben. Vooral de regionale overheden moeten financieel bijdragen aan nieuwe wegen, direct of via leningen van de nationale regering. 

De waterbouwprojecten vallen in 1932 maar beperkt onder de verantwoordelijkheid van de NEC. Dus Bourdrez houdt zich vooral bezig met wegenbouw. Waar het kan verdiept Bourdrez zich al wel in de watervraagstukken en bezoekt hij rivieren, dijken, kanalen en sluizen. Bourdrez vindt het waterwerk interessanter dan het wegenbouwen. Hij begrijpt het beter en hij ziet dat China daar de grootste uitdaging heeft. Bovendien kan Bourdrez zich daar meer in onderscheiden. Bij de wegenbouw is hij niet meer dan de assistent van Okęcki. In de waterbouwkundige projecten kan hij meer zelfstandig aan de slag, aangezien Okęcki daar geen verstand van heeft. 

Gelukkig voor Bourdrez worden de waterprojecten gedurende 1933 steeds meer een speerpunt van het NEC. De National Flood Relief Commission (NFRC) gaat op in de NEC en vanaf 1933 wordt Bourdrez steeds intensiever betrokken bij waterprojecten. Het werk wordt wel gehinderd door financiële problemen van de National Economic Council (NEC). Veel van het beloofde geld gaat op aan de strijd tegen de communisten en opstandige warlords in de binnenlanden. Om de resterende gelden wordt tussen de verschillende Chinese overheidsdiensten heftig geconcurreerd. De inkomsten van de NEC zijn in deze periode sterk afhankelijk van wat T.V. Soong, de Minister van Financiën van 1928 tot 1933, weet te ritselen. T.V. Soong heeft in Harvard gestudeerd en is getrouwd met de zus van Chiang Kai-chek. Hij heeft als Minister van Financiën zitting in de directie van de NEC. Gedurende deze jaren is hij verwikkeld in allerlei machtsspelletjes. 

In de nazomer van 1933 overstroomt de Gele Rivier weer. François Bourdrez gaat met een delegatie kijken. Als hij weer thuis is, schrijft hij zijn ervaringen op in een brief aan zijn moeder: 'Ik ben lid van de Flood Relief Commission en het Technisch Committee. De reis door de overstroomde gebieden en langs de dijkbreuken zijn een sensatie voor me. Het gaat hier allemaal in zulke enorme afmetingen. Op den duur maakt het je helemaal somber en fysiek onwel om dagenlang dat gele water te zien met de nokken van daken erboven uit, hongerende mensen (circa 3 miljoen), modder, regen. Het begon daar al herfst te worden, koud en kil. De mensen zitten op de dijken of in de resten van huisjes (daar waar het water al weg is) en zijn zeer filosofisch onder de misère. Ik zag zelfs alweer een soort theatervoorstelling op een stukje dijk. 

Het vee is verdronken of opgegeten. Ze ploegen nu op de drooggevallen delen met de hele familie voor de ploeg. Als de winterkoren niet komt, zijn ze voorgoed opgeschreven. Onze Commissie heeft niet veel geld om te helpen en moet van die fondsen ook nog de gaten in de dijken dichten, een moeilijk werk, want de rivier stroomt nog met ¾ van zijn water door sommige gaten. Het ergste is de modder. De gele rivier dankt zijn naam aan zijn hoge slibgehalte, een soort gele pap. Dat slib is over honderden vierkante kilometers neergeslagen, tot drie meter hoog. De inwoners graven diepe gaten om hun huisraad uit hun huizen te halen. Een soort Pompeï, maar dan een hele landstreek.' 


Ravage na de overstroming van de Gele Rivier. Vluchtelingen wonen op de dijken (Bourdrez, NA)

Eind 1933 wordt T.V. Soong gedwongen af te treden als Minister van Financiën, maar blijft wel de leiding houden over de NEC. De reden van zijn aftreden lijkt op eerste gezicht de beroerde financiële situatie waar China zich in bevindt. Maar historici wijzen ook op de druk die Japan uitoefent in die periode. De Japanse overheid ziet T.V. Soong als anti-Japans en met zijn aftreden zou Chiang Kai-Shek een gebaar willen maken om de spanningen met Japan te verlichten. Wat de werkelijke reden ook is, nu T.V. Soong geen Minister van Financiën meer is, heeft de NEC geen rechtstreekse toegang meer tot de pot met geld van de regering. De NEC en al haar projecten dreigen in de knel te komen.  

'Onze actie gaat hier op z’n Chinees verder, met de ups en downs van dit land mee. T.V. Soong is afgetreden als Minister van Financiën, maar blijft aan als een van de directeuren van de NEC. Zojuist een opstand in de provincie Fukien, een vervelende strop voor de Nanking regering. Met de Communisten in het binnenland hebben we ook nog niet afgerekend. Het geld gaat op zo’n manier op aan allerlei vechtpartijen, vrij weinig bloedig, maar legers kosten altijd geld. Wij zijn dus nog in een onzekere periode. Ook voor mezelf ben ik nog niet gewis, dat ik blijf; de rivieren staan niet op de eerste plaats in het reconstructieprogramma, dus als er geen geld genoeg is, lig ik er als één van de eersten uit.' 

De onzekerheid komt niet alleen door gerommel in China. Ook bij de Volkenbond is er veel onzekerheid over de technische samenwerking met China. ‘Okęcki en ik zijn nu langzamerhand nijdig geworden', schrijft Bourdrez. 'De Volkenbond heeft nog altijd niets van zich laten horen, of we blijven, over verlof enz. Er wordt beweerd dat we vrij waarschijnlijk blijven. Maar dat hadden ze ook eerder kunnen beslissen of laten weten. Dr. Rajchman is een dokter en is niet onze directe baas; die zegt ons ook niets definitiefs. Ruzie maken helpt ook niets. Dus wachten we maar. Als de ontwapening ook zo behandeld is, verwondert me die rommel niet.' De laatste zin is een verwijzing naar het vredesprogramma van de Volkenbond, dat moet leiden tot ontwapening van de strijdende partijen van de Eerste Wereldoorlog. Dat programma loopt in de jaren 30 helemaal vast, wat leidt tot veel kritiek op de Volkenbond.

De projecten waar de Volkenbondadviseurs aan bijdragen en de financiering daarvan zijn onderhevig aan de grillen van de Chinese politiek. Zelf probeert Bourdrez er niet te veel in betrokken te raken. In een brief aan zijn moeder schrijft hij eind 1933: 'Het is een zo verfijnd geheel dat je je als Westerling als in een porceleinkast voelt. Maar misschien voel ik dat zo veel sterker omdat ik me in Holland nooit voor de politieke ‘dessous’ geïnteresseerd heb. In ieder geval is het zaak om er zelfs met je schaduw buiten te blijven.'