2.

Voor de Volkenbond naar China

Je voldoet niet geheel aan de gestelde eisen

Teruggekomen van zijn vakantie neemt Bourdrez contact op met vrienden en kennissen die hem mogelijk kunnen helpen met het vinden van een baan. Hij overweegt een baan bij de gemeente Dordrecht en krijgt ook een aanbieding van de Irakese overheid om daar wegen te bouwen. Die baan betaalt goed, maar Bourdrez is bang dat het inhoudelijk niet zo interessant is. Via een vriend komt Bourdrez in contact met Jan Romein, een jonge Nederlander die al vanaf de oprichting in 1920 voor de Volkenbond werkt, over een mogelijke baan bij de Volkenbond. 

China vraagt al begin 1931 aan de Volkenbond of ze hulp kunnen krijgen bij hun programma voor weg- en waterbouw. De lidstaten van de Volkenbond besluiten om geld vrij te maken om een comité van drie ervaren ingenieurs voor enkele maanden naar China te zenden om een adviesrapport te schrijven en om voor langere tijd twee civiel ingenieurs in dienst te nemen, die structureel de Chinese overheid kunnen adviseren. De noodzaak hiervan wordt in de zomer van 1931 nog maar eens aangetoond. China krijgt te maken met de grootste overstromingen in haar geschiedenis, waarbij het leefgebied van zeker 25 miljoen mensen overstroomt. Schattingen over het dodental lopen uiteen van 400.000 tot 4 miljoen, maar er lijkt recent een consensus onder historici te ontstaan dat het zeker 2 miljoen doden moeten zijn geweest. Van dit dodental wordt zeker 70% veroorzaakt door besmettelijke ziektes, zoals malaria en cholera, die na de overstromingen de ronde deden. 

Foto van de overstromingen van de Yangtze in 1931, genomen op door de beroemde Amerikaanse piloot Charles Lindbergh, tijdens een trip naar China. (bron: Missouri Historical Society)

De Volkenbond zoekt dus twee geschikte ingenieurs die voor minimaal twee jaar naar China willen om te helpen met wegen- waterbouw. Bij de Volkenbond hebben ze aanvankelijk nog wel wat twijfels over Bourdrez. Hij krijgt via Romein te horen: 'Je voldoet niet geheel aan de gestelde eisen, wat praktijkervaring en leeftijd betreft, maar je internationale ervaring is in je voordeel'. Bourdrez is ook nog maar 30 jaar oud en beseft dat hij relatief jong en onervaren is. Maar Romein is bereid een goed woordje voor hem te doen en zijn internationale ervaring en talenkennis zijn inderdaad in zijn voordeel. Jan Romein regelt begin oktober 1931 een kennismaking in Parijs met Robert Haas, directeur van de Verkeersafdeling van de Volkenbond. Romein schrijft nog een laatste advies: 'Spreek maar vlot Frans en Engels en succes!' 

Bourdrez heeft vaker profijt gehad van zijn charme en overuitingskracht en ook Robert Haas blijkt hier niet ongevoelig voor, want na één gesprek in Parijs is de zaak beklonken. Half november 1931 komt Bourdrez in dienst van de Volkenbond. Hij gaat eerst enkele weken naar Genève om praktische zaken te regelen, kennis te maken met zijn nieuwe collega’s van de Volkenbond, zich inhoudelijk voor te bereiden en voor Chinese taalles. In Genève verblijft hij in hetzelfde hotel waar Jan Romein woont met zijn moeder, Cecile Romein. Jan Romein en Bourdrez raken goed bevriend. Elke dag rijden ze samen met de auto van Romein naar het kantoor van de Volkenbond en ook de meeste avonden brengen ze samen door. 

Ansichtkaart van Genève met aanduiding van locatie kantoor Volkenbond en Hotel van Bourdrez. Verstuurd door Bourdrez aan zijn moeder (bron: NA)

Bourdrez schrijft zijn moeder: 'De Romein’s (moeder en zoon) zijn buitengewoon aardig voor me, introduceren mij overal, zodat ik al uitgerust ben met een volledig stel bridge-avonden, lunchinvitaties e.d. Eigenlijk van het goede te veel.' 

Hij bezoekt het Carnaval de Escalade, een jaarlijkse feestdag in Genève, waarover Bourdrez schrijft dat hij er gekostumeerd dient te verschijnen. Ook zijn er diverse diners en gala-avonden. Daarover schrijft hij: 'Onder Mevrouw Romein’s leiding tracht ik hoffähig te worden, ik was de zgn. etiquetten al vrijwel vergeten, maar hier kan men niet zonder.' 

Mogelijk is het moeder of zoon Romein, die François Bourdrez in Genève in contact brengt met de kunstenares Elisabeth Von Meyenburg, zijn latere vrouw. Zeker is dat ze elkaar eind 1931 voor het eerst ontmoeten en er een vonk overslaat. Bourdrez ziet haar meerdere keren in de paar weken dat hij in Genève is. Von Meyenburg verdient haar eigen geld als kunstenares en woont bij haar grootvader in huis. Bourdrez gaat daar bij haar langs, ontmoet haar familie en bezoekt haar in haar atelier. Het is natuurlijk niet de beste tijd om verliefd te worden, met zijn aanstaande vertrek naar China. Ze moeten al snel weer afscheid nemen. Stina von Meyenburg, de zus van Elizabeth, werkt op dat moment voor de Zwitserse ambassade in Beijing, dus ze bespreken de mogelijkheid dat Elisabeth een keer naar China kan komen om beiden op te zoeken. 'Don’t forget me' krabbelt Von Meyenburg naast een zelfportretje in het notitieboekje van Bourdrez. Hij zal haar zeker niet vergeten, maar een bezoek van haar aan China komt er niet van en het duurt nog meer dan twee en een half jaar voordat ze elkaar weer zullen zien.

Tekeningetje van Elizabeth Von Meyenburg in notitieboekje van Bourdrez (bron: NA)

De Volkenbond heeft een treinreis geboekt voor Bourdrez en drie andere ingenieurs vanaf Berlijn naar Moskou en dan met de Transsiberië Express dwars door de Sovjet-Unie naar Noord-China. Aangezien hij in Genève een erg druk programma heeft, pakt zijn moeder de meeste spullen in de reis en voor zijn verblijf in China. Bourdrez stuurt vanuit Genève instructies wat wel en niet mee moet. Het grootste deel van zijn bagage wordt verscheept per boot naar Shanghai. In de trein mag hij maar twee koffers mee. Hij heeft wat tips gekregen van ervaren Siberiëreizigers. En op hun aanraden neemt hij veel warme kleren mee en, ondanks de aanwezigheid van een restaurantwagon, extra eten en drinken voor onderweg. 

Begin december 1931 reist Bourdrez vanuit Genève naar Den Haag om afscheid te nemen van zijn moeder en de laatste spullen in te pakken. Op 14 december vertrekt hij naar Berlijn. Daar ontmoet hij zijn reisgezelschap, twee zeer ervaren waterbouwkundige ingenieurs , de Fransman Perrier en de Brit Coode. Samen met de Duitser Sieveking, die later zal aansluiten, vormen deze experts het tijdelijke comité dat namens de Volkenbond moet adviseren over een aantal waterbouwkundige vraagstukken: 

Bourdrez zijn eerste opdracht is om het comité te ondersteunen bij hun onderzoek en advies.

Tijdens de lange reis door Rusland voorzien Perrier en Coode, die beiden veel ouder zijn, Bourdrez van vaderlijke adviezen voor dit buitenlandse avontuur. Vooral met Sir Arthur Coode raakt Bourdrez goed bevriend. Deze Brit is een kleurrijk personage: twee keer gewond geraakt tijdens de Eerste Wereldoorlog, heeft veel van de wereld gezien en was ooit een verdienstelijk cricketer. Hij zal meerdere keren naar China reizen om de Chinese overheid te adviseren. Bourdrez zal hem ook in Engeland opzoeken tijdens zijn verlof.

Die treindienst door Siberië is in 1931 pas net weer operationeel nadat de treinverbinding tussen 1917 en 1931 buiten bedrijf was geweest door de Russische burgeroorlog. De Sovjet-Unie is in de jaren 30 nog een zeer gesloten land. Het is de reizigers dan ook beperkt toegestaan zich buiten de trein te begeven en foto’s mogen ze nergens nemen. Het laatste deel van de reis gaat door Mantsjoerije, dat kort daarvoor door de Japanners is ingenomen. Het gezelschap kan dus niet geheel over land naar Shanghai zonder de frontlinie tussen de Japanse en Chinese troepen te doorkruisen. Ze reizen daarom naar Port Arthur (nu Dalian), dat in Japanse handen is en gaan vanaf daar per boot naar Shanghai. De reis gaat zeer voorspoedig en na aankomst In Shanghai neem het stel intrek in het Cathay Hotel.

De reis duurt ruim twee weken, waarvan anderhalve week in de Transsiberië Express. Op dat moment is er geen snellere manier om naar China te reizen. Robert Haas neemt rond dezelfde tijd de boot naar China. Dat is zeker in de winter wat comfortabeler, maar het duurt wel veel langer, vanuit Nederland ongeveer vijf weken. Vier weken naar Batavia (nu Jakarta) en dan nog een week naar Shanghai.